O
książce
Wstęp
Recenzje
Fragmenty
Ilustracje
Zamówienia
Powrót
do str.gł.
|
nagość — stan w którym człowiek przychodzi na świat i w którym
bytuje, o ile warunki na to pozwalają. Od dawien dawna jest pod względem
symbolicznym wieloznaczna - rozumiana negatywnie - przede wszystkim w
tradycji biblijnej, w przeciwieństwie do greckiej - jest symbolem
uwodzenia, żądzy; często jest włączana do praktyk związanych z czarami
miłosnymi; zaś jako brak osłony i otwartość, jest symbolem czystości i
prawdy (naga prawda). Nagość Adama i Ewy w Raju jest symbolem ich
niewinności przed upadkiem. W ceremoniałach inicjacyjnych (› obrzezanie)
nagość oznacza często (przez brak oznak przypisanych płci) powrót do
omnipotencjalnego stanu › androgyna. Przez rezygnację z › ubrania,
symbolu powiązania ze światem, nagość oznacza także ascezę; jako
przypomnienie, że wszyscy rodzimy się nadzy, jest symbolem
bezwarunkowego poddania się woli Boga. Natomiast skazany przestępca był
niejednokrotnie obnażany na znak utraty przezeń jego społecznej pozycji.
niebo — (gr. ouranon, łac. coelum, hebr. szamaim)
w starożytności często pojmowane jako misa przykrywająca płaski krąg
Ziemi; w mit. i relig. wyobrażeniach niemal wszystkich ludów odgrywa
wielką rolę jako miejsce, z którego władają bogowie i boskie istoty, a
do którego dusza wznosi się po śmierci. Decydujący dla tego rozumienia —
pierwotnie interpretowanego jedynie realnie, a nie symbolicznie — był
zapewne fakt, że niebo jest w górze (› wyżyna), jak również i to, że
tajemniczo uporządkowane ruchy gwiazd; zapładniający, konieczny do
życia, spadający z nieba deszcz, zjawiska natury budzące lęk i cześć -
jak burza, błyskawice (› piorun), komety, meteory, › tęcza rozgrywają
się na firmamencie. Często spotykamy przekonanie, że niebo i ziemia
pozostawały pierwotnie w jedności. W tym aspekcie niebo reprezentuje
połowę świata; z wyobrażeniem tym łączy się równie szeroko
rozpowszechnione skojarzenie: niebo - pierwiastek męski, aktywny, ziemia
- pierwiastek żeński, bierny; wskutek zapłodnienia ziemi przez niebo,
powstają wszystkie istoty ziemskie (w Egipcie panowało przekonanie
odwrotne: macierzyńska bogini nieba Nut była małżonką boga Ziemi - Geba).
Powszechne jest w tradycji wyobrażenie wielu nieb (lub sfer
niebieskich), położonych jedno ponad drugim, odpowiednio do różnych
hierarchii istot duchowych lub też różnych stopni oczyszczenia duszy.
ołtarz — (łac. altare, od gr. thysiasterion – od
tyhsia - ofiara, hebr. mizbe’ah – miejsce ofiary) podwyższone
miejsce wewnątrz ośrodka kultu (świątyni), które niemal we wszystkich
religiach służy składaniu ofiar i innym czynnościom sakralnym.
Podwyższenie symbolizuje wzniesienie darów ofiarnych do bogów; niekiedy
ołtarz pojmowano także jako duchowy ośrodek świata. W tradycji
żydowskiej ołtarz całopalenia (umieszczony w „Świętym Świętych” –
sanktuarium dostępnym jedynie oczyszczonym kapłanom) miał postać
kwadratowego bloku kamienia o nieco uniesionych rogach, którym
przypisywano szczególne skupienie świętości miejsca; oprócz niego – na
zewnątrz Sancum Sanctorum, ale wciąż w świątyni, mieścił się ołtarz
kadzenia z drewna cedru i pokryty złotem. W chrześcijaństwie symbolizuje
on święty stół uczty z Chrystusem lub samo ciało Chrystusa (białe
nakrycie ołtarza symbolizuje wtedy całun). Od starożytności – w związku
z łącznością pomiędzy ołtarzem a bóstwem, ołtarz był traktowany jako
rodzaj domeny bóstwa, a więc enklawy mu podległej i przez nie rządzonej,
w związku z czym - jako miejsce opieki lub schronienia: nawet
największych przestępców nie wolno było ująć w świątyni, a przede
wszystkim u ołtarza; tradycja trwała aż po wiek XX.
pies — (Canis lupus familiaris) (gr. kuon, łac.
canis) - udomowiony przed około 12 tys. lat potomek wilka,
prawdopodobnie najstarsze zwierzę domowe, zaawansowaniem w procesie
hominizacji (upodobnienia do człowieka, rozumienia gestów, słów, tembru
głosu ludzkiego) znacznie przewyższa górujące nad nim wielkością mózgu
małpy człekokształtne. Od pradawnych czasów dawał powód do złożonych,
często sprzecznych interpretacji symbolicznych. W wielu kulturach
pozostaje w związku ze śmiercią; strzeże królestwa zmarłych, jest
przewodnikiem dusz, czyli pośrednikiem między światem zmarłych a światem
żywych (Anubis, › Cerber); również bogowie wieloznacznych, nocnych i
ciemnych sfer pojawiają się niekiedy w postaci psa, np. Hekate, grecka
bogini › rozstajów. Ze względu na wierność, opisuje charakter relacji,
jaka winna istnieć między uczniem i mistrzem, inicjowanym i jego Bogiem.
Zdolność wyczuwania i podążania psa za niewidocznymi (na wiele stajań)
osobami, symbolizuje ponadzmysłowe zdolności, dzięki którym filozof
podąża za nicią prawdy w labiryncie ziemskiego fałszu i ułudy.
Przypisywana psu mądrość, w wielu kulturach (np. w Afryce), czyni zeń
przodka cywilizacji i dawcę ognia, z drugiej strony wielka jurność psów,
spowodowała powiązanie ich z symboliką przodków i rodziców ludzi.
Jeszcze dziś przysłowiowa wierność psa, czyni zeń szeroko
rozpowszechniony symbol wierności i (np. w Japonii) mitycznego pomocnika
i obrońcę - przede wszystkim kobiet i dzieci. W negatywnym znaczeniu
pies pojawia się jako symbol nieczystości, grzechu i podłości (np. w
Starym Testamencie i w islamie, który jednak przyznaje mu i dobre
cechy); niemal we wszystkich kulturach rozpowszechnione jest określenie
pies jako obelga (co może stanowić interesującą przesłankę do refleksji
nad kwestią lojalności człowieka względem najwierniejszych przyjaciół,
przerażającej łatwości do odczuwania pogardy wobec każdego, czyj los
zawisł na naszej łasce i niełasce). W średniowieczu karą powodującą
utratę czci, był nakaz noszenia psów; zaś za uczynienie egzekucji przez
powieszenie bardziej upadlającą, uchodziło powieszenie na szubienicy
skazańca w psim towarzystwie. W sztuce śrdw. wyobrażenie psa ma
charakter ambiwalentny - może być symbolem zawiści, gniewu, pokusy zła,
jednakże może też znaczyć wiarę i wierność. Obraz białego psa wyrażać
może dobroć i pobożność osoby, u której stóp jest przedstawiony; może
też być symbolem dobrego małżeństwa; natomiast brzydki, najczęściej o
ciemnej barwie pies symbolizuje niekiedy niewiarę lub pogaństwo. Pies to
również symbol › Merkurego. Psia Gwiazda - Syriusz, był dla Egipcjan
święty, ponieważ zapowiadał coroczny wylew Nilu. Pies jest 11 znakiem
chin. › Zodiaku, odpowiada › Wodnikowi.
|