Pogrzeb. Nikt nie mógł być na pogrzebie Gandary, jedni byli sami zbyt chorzy, inni za obojętni.
Wieszczka Mara, zapłakując się dniami całymi nie za Gandarą, ale z powodu faktu śmierci, z którą nigdy pogodzić się nie mogła, prosiła Arjamana, żeby ten był na pogrzebie od Torowego Rogu, zanim wróci do swej chaty.
Wybór padł źle.
Dla Arjamana nie było ze strony Gandary śmierci, po prostu zabrakło go, jak jednego z ptaków, albo obłoka na niebie, albo przeminionego dnia.
Śmierć mogła się zjawić przed Arjamanem tylko jako otchłań w jego własnym sercu. Lecz serce jego całe było już otchłanią.
I teraz Niniwę niechby ziemia pochłonęła, on ze swymi ukochanymi mógłby trwać w stanie tego badacza meteorologii na szczycie góry Dant, który zapisuje stan psychiczny atmosfery ludzkiej: Zeus + 40, burza od Archipelagu Księżniczki Wisznu, Chrystus – 12, sucho, obłoki Cirrusowe sceptycyzmu. – Arjaman nie mógł darować Wieszczce Marze tych łez wylanych na próżno, tej boleści, która nikogo widzieć nie chciała, tylko przed Mędrcem występuje z twarzą wesołą, by jemu nie powiększać smutku.
Czyżby zaś Mędrzec cierpiał z powodu, że W. Mara cierpi?
gdyby Mędrzec Gandara widział te żale nad tym, co już nie istnieje, czy nie powiedziałby znowu: Kielo ta Pani głupia?
Gandara jest lub go nie ma –
a słońce jednako potoczyło się kulą rubinową za kurhan Osobitej i pójdzie zajrzeć w twarze obłąkane tych setek tysięcy, które giną tam – pod murami oblężonego Portu Artura; jednako śnieg cudowną, mocną pokrywą oszrężył bezmiary śnieżne, po których leciał na nartach Arjaman.
Nie znaczyło to, żeby on był wesoły, nie:
ujrzał przy mogile Gandary ohydnie zjedzoną przez raka twarz jego córki, czarownicy, w której czarach był rozkochany. A że nie mowa tu o czarach fizycznych, to się rozumie, lecz o zamawianiu na ciężkie smutki, którego to zamawiania używał niedawno Arjaman, śmigając od granic Kaukazu aż po Ałtaj i szukając duszy świata w barakach umierających – i na polach, gdzie skłębiały się masy ciał od pękających granatów.
Czy użył tego zamawiania z powodzeniem na własną duszę? z większym jednak, niż na swego raka w twarzy biedna Łukascykówna! bo przyniósł moc dzikiej tężyzny.
I był jeszcze tam na tym cmentarzu obmarzłym zachlipły, z nosem czerwonym, karzeł Jaś, syn już podstarzały Gandary...
Takie się to obrodziło szpetne potomstwo temu, którego upragnęły syćkie panny w Nietalii i nawet ta z Kuźnic, ino bez to, że głupia, to jej nie wziął!...
Tak, jest Polip, który ssie duszę świata:
obrzydłe Przeznaczenie ze skośnymi oczyma handlarza ludzkim towarem, z rurką zamiast nosa, z gębą ukrytą między strasznymi ramionami...
I jakże to nazwać – ten Absolut, tak niepodobny do ciszy lodowców Goethego, do piorunowej na cherubimach toczącej się chmury Mojżeszowego Boga?... Czerwony śmiech – Czarne Maski – Bezdno – jak nazywali autorowie rosyjscy? Karma, jak mówią teozofowie? Czy też „Cosik”, jak nazywała Wieszczka Mara?
Z pól śmiertelnych Mandżurii wyniósł Arjaman życiową wolę walki z tym Przeznaczeniem.
Nie pozwolić, aby od szachrajstwa różnych Bezobraznych panów zależały losy kroci tysięcy tego boru ludzkiego.
On czuł się witeziem, który nie żądał już niczego dla siebie.
Nad grobem Gandary rzucił Arjaman kilka jedlin do jamy, rozmyślając, jak innych witeziów w Tatrach przejmie tą samą mocą, jak też Zolimę postawi na straży Tatr, wiedząc, iż bez niej stanie się tu coś potwornego, jakiś drugi Bezobrazow z jakimś nowym Abazą wywołają wielką niepowetowaną narodową klęskę.
Słońce, wracające krwawo do swej kuźni, przypomniało mu północne sagi o rycerzach-bogach prastarej Eddy – i o tej kuźni, która jest pod Ornakiem.
Przy kolacji u Wieszczki Mary spotkał księcia Huberta, który mając pewne względy dla Arjamana, chciał koniecznie jednak uczynić go człowiekiem arrivé.
Gniewało go to, iż Arjaman mogąc zdobyć Zolimę, trawi się tajemną męką, zagłuszając ją (tak sądził książę) różnymi metafizycznymi donkiszoteriami.
Jego melancholia nie umie spojrzeć na życie, które jest warte dobrego śmiechu.
Melancholia Hamleta była tylko kolorem głębin. Ale na wybrzeżach swych on pienił się srebrem, szalał setkami tęczowych katarakt.
I to miejsce dramatu:
„Być, czy nie być?” –
Przez intuicyjnego aktora powinno być mówione podczas rwania krasnych goździków przy oczekiwaniu niespokojnym, kiedy na zegarze zamkowym wybije północ.
Wtedy rozpocznie się najcudowniejsze misterium, jedyna najświętsza msza – obcowanie z własną jaźnią, przybierającą kształt zewnętrzny Ducha starego Ojca.
Potem zaś nad ranem, kiedy Poloniusz pójdzie na nabożeństwo do kaplicy i na grę kostkową w kurdygardzie, Ofelia idąc przez chór kościelny, w jednej z nisz uczuje rękę Hamleta, który obejmie ją wpół i wprowadzi do miłości, lub jak chcą inni – do porubstwa! –
Wieszczka Mara, zbolała pogrzebem Gandary, czuła zamieranie serca; lecz zażywszy walidolu, prędko jęła przychodzić do stanu normalnego pogodnej mądrości.
Lecz niestety, nazwa tego lekarstwa przypomniała ks. Hubertowi sułtankę Walidę z czasów rozbioru Polski i popędził on myślą do tych zacnych krajów, gdzie by wolno było porywać ukochane do haremu –
i przez cudne arabeskowe okna mówić z nimi na tarasie, podsuwając im figi smyrneńskie, rachatłukum, wino Lacrymae Christi i to lepsze jeszcze Lacrymae Veneris z wyspy Cypru...
Ach, obnażyłby ją, taką wysoką, gibką, cudną kobietę o włosach kruczych, z oczyma szafirowymi –
i nie byłoby wtedy mowy, żeby panny miały ślepotę kurzą, nabytą z książek ekonomicznych i nie wiedziały, kim jest Baron de Mangro, handlarz ludzkim towarem, a kim ten, który stoi sam, walcząc ze swym Losem.
Porwać należy!
tak – już nie pieśnią, lecz zbrojnym napadem, tylko zamiast w kilkunastu draba – zjawić się samemu jedynym!
Już nie śmiesznym pieśniarzem, lecz Templariuszowym Bafometem – głową mądrego mężczyzny brodatego, na czterech łapach zwierzęcia.
Arjaman próbował umitygować księcia, lecz ten rozgrzany winem, okazywał się istnym awanturnikiem z XVI lub XVII wieku, jakimś Cortezem lub Pizarrem, jakimś panem Lisowskim, czy Radziejowskim.
Czym dla takich panów były świątynie Peru, czym kolumna Memnona, zasłuchanego w wieczność?
Zwierciadło jaźni tacy powieszą sobie w swej sypialni, gdzie odwiedza ich tabun kobiet.
Mądrość ich – to nowa alchemia, aby według swej anarchistycznej woli sproszkować świat, a potem z niego utworzyć wesoły kulig.
Książę Hubert nie znosił cierpienia i chciał je zewsząd exulować.
Na Turów Róg patrzył on jako na jeden z nieopisanych jeszcze przez Dantyszka zakamarów piekła, gdzie nad czeluściami, żarzącymi się od lawy, księżniczki Zolima i Wisznu pieką, jak uśmiech dziewicy, miłe ciasteczka;
Wieszczka Mara, wisząc na krzyżu, wszakże zaprasza, aby jeść wyborne ukraińskie konserwy z berberysu, a do miski dodać śmietany. (Wspaniała Złota poganka, pokutująca w tej wychrzczonej, niestety, Duszy)!
Mędrzec Zmierzchoświt uzbrojony młotem Thora burzy cały ustrój społeczny, a nagim i przygniecionym ruinami ofiarowuje kwiatuszki z jeziora świętych;
Mag Litwor niechże z Indii wydobędzie Kama Sutrę, sztukę miłości, a da spokój wszelkim Ofiarniczym Mostom ku nieistniejącej Krainie!
Kiedy Wieszczka Mara wyrzekła, iż dla niej smutek jest tym dłutem, bez którego już nie może się wyrzeźbiać dusza – ks. Hubert aż się wzdrygnął.
Dla księcia była to stęchła zatoka, on sam rwał się na Ocean dziko szalejący, po którym dopłynie w końcu do krainy pełnej najcudniejszych kobiet-kapłanek, drzew chlebowych i mądrych mitów, zaklętych w rzezanym kamieniu przy świątyniach Oceanicznego Diabła.
Książę mówił te i tym podobne baliwernie, obmyślając jednocześnie zagarnięcie zamku Muzaferida w Tatrach i odrodzenie całej Polski z wielkiego źródła Nietzscheanizmu.
Wtem Wieszczka Mara wstała, długo nie wracając, ks. Hubert też zabrał się i poszedł.
Zamyślony Arjaman patrzył przez okno. Ujrzał naraz Wieszczkę Marę, która szła z swą śnieżną głową, czarno ubrana, wśród mrocznych drzew, brnąc w śniegu i płacząc.
– Kielo ta Pani głupia! –
