4
TRZECIA GWIAZDA
Szum. Świst. Świt. Em ma gościa. Jest nim kobieta w stroju szlacheckim: kołpaku, szarawarach, z rusznicą i czarną aksamitką na znak żałoby. W ręku szpicruta. Stylizacja powstaniowo-szlachecka. Matrona polska w przekrzywionym kołpaku. Po jeździe wierzchem nieco, acz z przyjemnością, znojona.
WĄSOWICZOWA w stronę drzwi
Gawron poczeka za drzwiami, tylko nie śpi. (Do Em) Mój sługa. Co tak leżysz?
EM
Znużonym ogromnie.
WĄSOWICZOWA
A po jakim to wielkim wysiłku?
EM
Chciałem wyjść z własnego życia, ale nie mogę znaleźć właściwych drzwi. Czemu? Czego płaczesz?
Czy ci źle, że uciekły Niemce i Tatary?
Tyś im uległ — rzekł młody — więc byłeś im wrogiem.
Jam zwyciężył — i ofiar zapomnieć nie mogę.
WĄSOWICZOWA
Jak żyję nikomu nie uległam, nawet własnemu mężowi. (Hałas z sieni.) Gawron! Co ty tam robisz, łamago? W tym domu nie trzymają wódki pod schodami. Stój na straży, albo każę boso po śniegu batogami gnać!
Odkąd małżonek mój zginął w stogu siana, zasieczony przez własnych chłopów, przejęłam po nim zadłużony majątek. Gdybym się raz poddała, poszedłby w obce ręce. To ja wstawałam o czwartej, słońce czy mróz. Strzygłam, pieliłam, chłopów doglądałam, byłam łaskawą panią, chociaż bali się mnie jak zarazy. Sama z Gawronem objeżdżałam pola. Raz zaskoczyła nas obcych wojsk zasadzka, ostrzelaliśmy się, on zginął, ja dni cztery przeleżałam w rowie, aż mnie chudzina pastuszek odkrył i dał znak do dworu. Tu miałam kulę — i tu.
EM
Mnie też raz jeden mąż postrzelił. W lewe ramię.
WĄSOWICZOWA
Mąż? Fujara. Z jakiej odległości?
EM
Ze trzy metry.
WĄSOWICZOWA
Ze trzech metrów nie trafił? Mówię, że fujara. Za Hirszbanda cię postrzelił?
EM odruchowo
Nie, za kuzyna. (Już dotarło.)
To nie ma granicy między światem żywych a umarłych? Plotki się do was rozchodzą!
WĄSOWICZOWA
Ot i kobieta wyzwolona — zamiast oszczędzać czas na wielkie dzieła, wychodzi za mąż za frajera! Co jest z tobą nie tak?
EM
To miał być związek wolnych ludzi, artystów. Bez poddaństwa.
WĄSOWICZOWA
Coś podobnego.
EM
Sztuka flirtu znalazła dopełnienie w sztuce strzeleckiej, niestety oboje byliśmy dyletantami w wybranych sztukach.
WĄSOWICZOWA
Jakby w moim majątku nie było poddaństwa, to byśmy wszyscy — ja, służba, synowie — na żebry poszli, albo lalki szyć! Na poddaństwie świat zbudowany. Jak nam Matka Boska panuje na niebiesiech, tak i my panować mamy w zamkach i stanicach swoich. Tak rządziłam, głosem surowym i miłosiernym oliwiąc każdą śrubę, ażeby niczym w muzyce sfer, obracała się w zgodnej harmonii.
Słuchać tumult i rżenie konia.
WĄSOWICZOWA
A-ha! Gawron wsiadł na mego konia i umyka. Czekaj, hultaju!
Wąsowiczowa znika w drzwiach. Słychać strzał.
Na powrót w drzwiach — dmucha w lufę rusznicy.
EM
Zabiłaś go!
WĄSOWICZOWA
On już dawno martwy. Konia — ocaliłam.
EM
Jeśli jest jakiś powód tego najazdu, czas już chyba, aby go wyjawić.
WĄSOWICZOWA
To nie najazd! Zwykłe odwiedziny.
EM z dziecięcą przyjemnością
Piotr Włast Odmieniec. Jest-Em. Z kim mam przyjemność?
WĄSOWICZOWA
Wąsowiczowa.
EM
Czy pani jest moją prababką? Czy przyjechała pani mnie stąd zabrać?
WĄSOWICZOWA
Wybij to sobie z głowy, słomko rzucona na wiatr.
Myślisz, że rodzaj można włożyć na siebie jak koszulę, a potem zdjąć — i to wszystko bezkarnie?
EM już dorośle, ale wciąż lekko
A nie można?
WĄSOWICZOWA
Nie ma cię w Księdze Rodzaju.
EM
Jestem we własnej.
WĄSOWICZOWA
Furda — słowa. Tobie nagana trzeba. Weź to — chcesz się przebierać, załóż strój rycerza! Bądź jak Grażyna, jak Emilia Plater. Wstydu nie przynoś płci niewieściej!
Próbuje zdjąć napierśnik. Nie jest to łatwe, zważywszy na mnogość splątanych wojennych atrybutów.
EM
Nie, nie.
WĄSOWICZOWA lirycznie
Tyś bezbronny.
EM
Mam tu jeden ogryzek w miejsce pióra.
WĄSOWICZOWA
A ja mam dla ciebie przesłanie od królowej stepu, co szeregi swe zbrojne formuje. Chcesz je przyjąć?
EM
Nie mogę. Jestem pacyfistą.
WĄSOWICZOWA
Przyjmuj albo broń się, albo — giń!
EM tylko gest: »Nie«.
WĄSOWICZOWA
Wici przed świtem rozwiezione, pospolite ruszenie u bram niebieskich stoi!
EM
Przepraszam, tylko przypomnę, że to ja jestem szalony.
WĄSOWICZOWA
Malkontent!
EM
Atawistka! Z całym szacunkiem dla stepowych kobiet — ty jesteś atrapą. Jesteś — upiorem. Jesteś... fikcją.
WĄSOWICZOWA
Będę — fikcją. Straconeśmy, jeśli go nie przyjmiesz.
A gdy zginiemy, po nas przyjdzie czas dam umiejętnych, które walczyć będą nie mieczem, lecz słowem i ciałem, a za młodością gotowe do piekła pójść będą, jak ty za czcią i honorem.
EM
Nic mnie interesy tych pań nie obchodzą.
WĄSOWICZOWA
Świat gubisz, wola twoja. (Wyjmuje cygarnicę, częstuje.) Palisz?
EM
Dzięki za to.
WĄSOWICZOWA
No, na mnie już czas. Gawron!
Wchodzi sługa Wąsowiczowej. Nosi mundur, na piersiach rozszarpany po niedawnym postrzale.
WĄSOWICZOWA
Jak wrócimy, uszyję ci coś nowego.
GAWRON
Wielce będę zobowiązany pani dobrodziejce.
WĄSOWICZOWA
Ani słowa o tym, coś tu widział, gamoniu. (Gasi swoje.)
To dobre dla dandysa. Ruszamy w drogę. Jazda!
Wąsowiczowa i Gawron kotłują się w drzwiach. Słychać rumor i rżenie.
Em zostaje sam w pustelni. Zimno tu — piec nie nadąża z ogrzewaniem w środku zimy.
